वसई किल्ल्यातील चिमाजी आपा यांचा पुतळा

शिंगणापूर येथील पोर्तुगीज घंटा.. अशा घंटा महाराष्ट्रात अनेक ठिकाणी आढळून येतात. वसई युद्धाचे प्रतिक म्हणून या घंटा अनेक मराठा सरदारांनी आपल्या आपल्या देवताना अर्पण केल्या..

पुण्यातील ओंकारेश्वर येथील चिमाजी आपा यांची समाधी

• डॉ. आर.एच. कांबळे - मराठ्यांच्या इतिहासातील चिमाजी आप्पांचे योगदान (प्रबंध आणि ग्रंथ). पुणे. २०१६ 
• गो. स. सरदेसाई – मराठी रियासत मध्यविभाग – १ (सन १७०७ ते १७४०) मुंबई. १९२५
• चिमाजी आपा - कै. कृ. वा. पुरंदरे

लढाईची पार्श्वभूमी काय होती? 

सिंहगड - 

A watercolour painting of Pune as seen from the confluence of the Mula and Mutha rivers in the late 1700s, by British artist Henry Salt

तानाजीने गड कसा जिंकला?

त्याकाळातले राजपूत सरदार कसे दिसायचे यासाठीचे हे चित्र. हे चित्र मिर्झा राजा जयसिंग यांचे आहे. यावरून एकदंर राजपुतांच्या पोशाखाची माहिती मिळेल. (उजवीकडचे जयसिंग आहेत)

A Local History of Poona And Its Battlefields:- Col. L.W. Shakespear, Macmillan and Co. Limited, 1916.

• तानाजी आपल्या मुलाचे लग्नाचे आमंत्रण शिवाजी महाराजांना देण्यास गेले असताना. शिवाजी महाराजांनी सिंहगडा ताब्यात घेण्याचा विचार सांगितला. परंतु तानाजीच्या घरी लग्न असल्याने शिवाजी महाराज बेत बदलणार होते. तानाजीने स्वतःहून प्रेरित होऊन शिवाजींना या लढाईचे नेतृत्व त्याला देण्यास सांगितले. तानाजी जिवंत असेपर्यंत शिवाजींना या मोहिमेवर जाण्याची गरज नाही. तानाजीने पहिले कोंढाण्याची मोहिम फत्ते करायची मगच मुलाचे लग्न करायचे. आधी लगीन कोंढाण्याचे, मगच रायबाचे असे तानाजीचे उद्गगार प्रसिद्ध आहे.

• तानाजीने कडा चढण्यासाठी एका यशवंती नावाच्या घोरपडीला दोर लावला व तिला कडा वर चढून जाण्यास सांगितले व या दोराचा वापर करून मावळे कडा चढून गेले.

• गड मराठ्यांच्या हातात पडल्यानंतर मावळ्यांनी किल्यावर मोठा जाळ करून राजगडावर शिवाजी महाराजांना किल्ला जिंकल्याचा संकेत पाठवला. शिवाजी महाराजांना जेव्हा कळले की तानाजी मालुसरे या युद्धात कामी आला तेव्हा महाराजांना याचे अतिव दु:ख झाले. व त्याच्या तोंडातून वाक्य बाहेर पडले गड आला पण सिंह गेला. व त्यानंतर या गडाचे नाव कोंढाणावरून सिंहगड असे बदलले.

तानाजी चित्रपटाचे पोस्टर

माझा मराठीची बोलू कौतुके। परि अमृतातेहि पैजासी जिंके।
ऐसी अक्षरे रसिके। मेळवीन।।

'आपण बहुधा हयगय करून कधी कधी निरुपाय म्हणून आणि इतर वेळी ऐट म्हणून आपल्या बोलण्यात-लिहिण्यात परकीय शब्द वापरतो. ते जितके अधिक वापरले जातात , तितके त्या अर्थाचे आपले शब्द मागे पडतात . पुढे पुढे तर त्या शब्दांवाचून तो अर्थ व्यक्‍तच होत नाही , असे वाटू लागते. ते परशब्द आपलेच झाले , असे खुळे ममत्व वाटू लागते आणि पर-शब्द आपल्या भाषेच्या हाडीमाशी रुतून बसतात'

'स्वकीय शब्द नामशेष करून परकीय शब्द बोकाळू देणं , हे औरस मुलांना मारून दुसरी मुले दत्तक घेण्यासारखे आहे. तो जसा वंशवृद्धीचा मार्ग नव्हे , तसाच हा काही शब्दसंपत्ती वाढवायचा मार्ग नाही. आपली संस्कृत भाषा किती संपन्न आहे! तिला अव्हेरून इंग्रजी , फारशी इत्यादी परक्या भाषांमधून शब्द घेणे , म्हणजे घरात असलेली सोन्याची वाटी फेकून देऊन चिनी मातीचे कप हाती घेण्यासारखे नाही का ? 

विनायक दामोदर सावरकर