आपल्याला लहान असताना बरेच वेळा शिकवले जाते की शिवरायांची राज्यकारभाराची पद्धत ही प्रधान पद्धत होती आणि ते काही अंशी बरोबर सुद्धा आहे. शिवाजी राजांनी ही पद्धत मुसलमान शासकांकडून घेतली हे उघड आहे कारण पेशवा, मुजुमदार,वाकनीस,सुरनीस,डबीर इत्यादी अधिकाऱ्यांची नावे मुघल प्रशासनात बऱ्याच वेळेला येतात. हीच नावे राजांनी राज्यव्यवहारकोशात संस्कृत भाषेत देताना प्रधान, अमात्य,मंत्री,सचिव,सुमंत इत्यादी नावे दिली. पण येथे मुद्दा हा निराळाच आहे आणि तो म्हणजे नावाप्रमाणे खरोखर आठ प्रधान होते का??

श्री. उदय कुलकर्णी यांच्या फेसबुक पेज वरून साभार (https://goo.gl/Ghy7Ek)

याव्यतिरिक्त शाहू महाराजांचे अष्ट प्रधान जे होते त्यांचे सुद्धा एक पत्र  उपलब्ध आहे आणि त्यात आठ नवे येतात. ती  म्हणजे धनाजी जाधवराव, नारोराम शेणवी, बहिरोपंत पिंगळे, आनंदराव, आबू राव, होनाजी अनंत, नारोशंकर, मुद्गल भट अशी टी नावे आहेत. अर्थात हा उल्लेख बाळाजी भट  पेशवे होण्याच्या आधीचा आहे हे सांगयला नको !